Zabawkarstwo ludowe
Zabawkarstwo ludowe było rzemiosłem,
które w tym regionie charakteryzowało górali żywieckich. Gmina Stryszawa
należy do głównych ośrodków zabawkarstwa ludowego w Polsce. Zabawki
zaczęto tu wytwarzać w pierwszej połowie XIX wieku, obok produkcji
innych przedmiotów z drewna. Często było i jest to źródło utrzymania
rodziny. W przeszłości wytwarzano zabawki w biednych wsiach (tutaj w:
Lachowicach, Koszarawie, Jeleśni, Hucisku, Kurowie i Stryszawie) i było
głównym źródłem utrzymania rodziny.
Wytworem zabawek zajmowały się całe rodziny i tradycja ta przechodziła z pokolenia na pokolenie. Zabawki z drewna wykonywało się przy użyciu tradycyjnych narzędzi i wzory, które stanowiły i nadal stanowią własność rodzinną. Każde kolejne pokolenie wprowadziło pewne modyfikacje, głównie w zakresie kolorystyki i zdobnictwa. Zabawki zdobiono różnymi technikami; malowano i ryzowano używając wzorów roślinnych i geometrycznych, które zdobiły powierzchnię skrzydeł ptaków i bryczek.
W zależności od tradycji rodzinnych - drewniane zabawki różnią się także dodatkami zdobniczymi, jakimi były futerka (grzywy i ogony koników) oraz kolorowe piórka (karuzelki). Początkowo zabawki były sprzedawane na jarmarkach. Jednak dzięki wędrownym kupcom żywieckie, kolorowe zabawki zaczęły docierać do odleglejszych zakątków Polski.
Do najstarszych zabawek należą: taczki,
wózki, kołyski, sześcienne grzechotki (zwane "scyrkowkami") i karetki z
konikami. Później pojawiły się koniki na kółkach, poruszające się na
kijku karuzelki i "klepoki" (machające skrzydłami ptaszki), oraz
dziobiące się kogutki. Później przyszła kolej na koniki zwane
"wyścigowcami" i "capami".
Do ludowego zabawkarstwa zalicza się
również drewniane ptaszki, których początki masowej produkcji przypadają
na początek XX wieku. Przypominają one pierwowzory, ale nie imitują one
natury, gdyż są bardziej kolorowe niż w rzeczywistości.
Legenda
mówi, że Stryszawianin Teofil Mentel był na usługach u pustelnika w
Kalwarii. Na zakończenie służby otrzymał od niego album z kolorowymi
ptakami. Kiedy wrócił do Stryszawy, na podstawie ilustracji zawartych w
książce zaczął rzeźbić ptaszki w drewnie. Pod jego wpływem także
sąsiedzi zaczęli rzeźbić. W połowie XX wieku w samej Stryszawie żyło
około 20 rodzin zabawkarskich.
Typowymi
ptaszkami stryszawskimi są: kogutki, dudki, sowy, jaskółki, bociany i
zięby, oraz ich kompozycje na gałązce czy gnizadku tzw. "rodzinki".
Tradycyjne, ludowe zabawki urzekają młodych swoją prostotą kształtów i
kolorystyką, zaś u starszych przywołują wspomnienia z dzieciństwa. To
zapewne dzięki temu cieszą się dużą popularnością.
Aby tradycja
zabawkarstwa nie uległa zapomnieniu - w Stryszawie powstały Warszataty
Twórcze, gdzie pod okiem instruktorów dzieci i młodzież uczą się
wytwarzania prostych zabawek "naszych rodziców". Tutaj mieści się
również stała ekspozycja zabawek twórców ludowych z terenu Gminy
Stryszawa.